Autorka witryny:
Magdalena Stempska

Konsultacja materiałów: Małgorzata Borcz,
Elżbieta Wiśniewska

WYSTAWY I ZAJĘCIA 2002

<<< powrót do listy

Sekrety średniowiecznej iluminacji

Wystawa odbywała się w dniach od 21.01 do 25.01 i od 11.02 do 15.02 2002r. w bibliotece szkolnej Zespołu Szkół Mechanicznych Elektrycznych i Elektronicznych w Toruniu.

Prezentowane poniżej zdjęcia pochodzą z zajęć przeprowadzonych dla nauczycieli - bibliotekarzy (członków TNBSP) w dniu 21.01.2002 r. Osoby zainteresowane mogą zapoznać się ze scenariuszem lekcji. Inne ifnormacje na temat wystawy dostępne na szkolnej stronie WWW Zespół Szkół Mechanicznych Elektrycznych i Elektronicznych - www.zmeie.prv.pl

Scenariusz zajęć

Czas trwania zajęć: 50 min.
Nauczyciel prowadzący: Dominika Warska.
Temat zajęć: Sekrety średniowiecznej iluminacji.
Cel ogólny: zapoznanie się uczniów z procesem powstawania (kopiowania) pergaminowych kodeksów, zwiedzanie wystawy na której zgromadzono kolorowe reprodukcje miniatur i inicjałów pochodzących zarówno z polskich , jak i francuskich kodeksów.
Cele szczegółowe:
kształcący: przypomnienie ogólnych wiadomości o epoce średniowiecza.
poznawczy: jak wyglądała średniowieczna biblioteka i skryptorium (cz. 1 wystawy), jak powstawał średniowieczny kodeks i na czym polegał proces iluminacji (cz. 2 wystawy), co to są inicjały i miniatury, oglądanie zebranych eksponatów (cz. 3 wystawy)
wychowawczy: rozbudzenie zmysłu estetycznego i zapotrzebowania na kontakt ze sztuką.
Forma pracy: zbiorowa
Metoda: podawcza - wykład

Pomoce dydaktyczne:

1. Bohonos - Zgórska M., Rozanow Z.Inkunabuły w zbiorach polskich, Warszawa 1979.
   
2. Cymelia ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej UMK w Toruniu: rękopisy, stare druki, Toruń 1995.
   
3. Eco Umberto Imię Róży , Warszawa 1987.
4. Encyklopedia Wiedzy o Książce , red. A. Birkenmajer, Wrocław 1971.
5. Król Królów: skarby Biblioteki Watykańskiej: (sztuka iluminatorska), wyd 3 , Poznań-Warszawa 1991.
6. Krzyżanowski Julian Historia literatury polskiej, wyd. 5, Warszawa 1979.
7. Michałowska Teresa Średniowiecze, Warszawa 1995.
8. O książce : mała encyklopedia dla nastolatków, Wrocław 1987.
9. Skarby Biblioteki Narodowej, folder z wystawy zorganizowanej przez Bibliotekę Narodową w Warszawie z okazji 65 rocznicy utworzenia BN, 19-23 czerwca 1993.
10. Sztuka w dziejach człowieka, red. Gloria Fossi, Warszawa 1992.
11. Śnieżyńska-Stolot Ewa Tajemnice dekoracji Psałterza Floriańskiego: z dziejów średniowiecznej koncepcji uniwersum, Warszawa 1992.
12. Tabela zawierająca zabytki języka polskiego w : Stanisław Dubisz, Maria Nagajowa, Jadwiga Puzynina Język i my : podręcznik do języka polskiego dla szkół średnich, wyd. 3, Warszawa 1989, str. 209.
13. Nagrania z płyty Ery pt. Era (chorał gregoriański)
14. Uczeń przebrany w habit mnicha, odczytuje poszczególne definicję i odpowiednie fragmenty powieści Umberto Eco pt. Imię Róży.

Przebieg lekcji:

    Powitanie zebranych, krótkie i ogólne omówienie wystawy zorganizowanej po to, aby przybliżyć zarówno uczniom, jak i nauczycielom sekrety średniowiecznej iluminacji. Dlatego wystawa podzielona została na trzy części:
część 1 - nosi tytuł Biblioteka i skryptorium.
część 2 - Iluminacja.
część 3 - Iluminowane kodeksy.

Część 1 Biblioteka i skryptorium

• Prowadzący zwraca się z pytaniem: "Kto potrafił czytać i pisać w średniowieczu?", uczniowie odpowiadają, że zakonnicy. Nauczyciel krótko i zwięźle opowiada o sztuce pisania i czytania w średniowieczu, o zakonach cystersów, dominikanów i benedyktynów, dlaczego akurat zakonnicy zajmowali się edukacją, o skryptoriach klasztornych w Polsce (Kraków , Płock , Wrocław , opactwo benedyktyńskie na Łysej Górze) i na zachodzie Europy (skryptoria francuskie np. w St. Gallen), o skryptoriach świeckich ulokowanych na dworach książęcych i królewskich (skryptorium na Wawelu);
  
• Uczeń czyta def. skryptorium;
• Nauczyciel przedstawia cztery główne czynności, wokół których skupiona jest praca biblioteki dzisiejszej i odnosi je do epoki średniowiecza:
      -gromadzenie zbiorów: ręczne przepisywanie (kopiowanie), wypożyczanie na pewien czas materiałów (pergaminowe zwoje, kodeksy) z innych bibliotek, dary przywożone z podróży dyplomatycznych, zagranicznych wędrówek (do Ziemi Świętej lub innych opactw) przez zakonników lub osoby świeckie , uczonych przebywających zagranicą lub osoby świeckie; Uczeń czyta fragm. powieści Umberto Eco o tym w jaki sposób trafiały pergaminy do skryptorium;
      -opracowanie: określanie ogólnego charakteru kodeksu: dzieło świeckie, modlitewnik, psałterz, księgi liturgiczne, listy, Biblia itp.;
      -przechowywanie: w jaki sposób i gdzie przechowywano kodeksy i zwoje, nauczyciel opowiada o wyglądzie średniowiecznej biblioteki i skryptorium;
      -udostępnianie: komu i w jaki sposób udostępniano zbiory biblioteczne;
• Uczeń czyta fragm. powieści ilustrujący wygląd średniowiecznej biblioteki i skryptorium.
  
  Część 2 Iluminacja
• Uczeń czyta następujące definicje: zwój (nauczyciel pokazuje uczniom jak wygląda zwój pergaminowy), kodeks (nauczyciel pokazuje jak wygląda kodeks) rękopis, rękopisy iluminowane, iluminacja;
  
• Prowadzący opowiada w jaki sposób pergaminowy kodeks. W trakcie opowiadania wyjaśnione zostają pojęcia benedyktyńska cierpliwość i przeczytać od deski do deski;
      -hodowla zwierząt celem pozyskania pergaminu;
      -wyprawianie skór (beczki z nawozem końskim , doły z wapnem);
      -garbowanie (wykorzystywanie naturalnej kredy i pumeksu);
  
• Uczeń czyta kto pracował w skryptorium (rubrykator, kaligraf, iluminator, korektor, introligator, bibliotekarz);
       -kwadratowanie pergaminu;
      -rubrykowanie kart;
      -kaligrafowanie (nauczyciel pokazuje uczniom wygląd i cechy charakterystyczne pisma gotyckiego, narzędzi pisarskich, opowiada z czego wyrabiano inkausty, jak umieszczano tekst na pergaminie);
      -iluminowanie (z czego wyrabiano farby, czym malowano, dlaczego wykorzystywano wyłącznie produkty pochodzenia naturalnego);
      -korekta;
      - introligacja;
  
• Nauczyciel opowiada jak długo można było pracować w skryptorium poświęcając swój czas wyłącznie jednej czynności i ile lat pracowano nad stworzeniem (skopiowaniem) pergaminowego kodeksu;
  
• Uczeń czyta kolejny fragment z Imienia Róży ilustrujacego pracę w skryptorium.
  
  Część 3 Iuminowane kodeksy;
  
• Nauczyciel pyta o cechy charakterystyczne ilustracji we współczesnych książkach, po uzyskaniu odpowiedzi opowiada dlaczego zaczęto iluminować pergaminy;
  
• Uczeń czyta definicję miniatury i inicjału, a następnie jakie elementy zdobnicze wchodziły w skład inicjałów i miniatur (np. floratura, arbeska, meaner, banderola, maszkaron, akant);
  
• Prowadzący na podstawie wybranej reprodukcji miniatury opowiada o symbolice i heraldycznym języku, jakim posługiwało się średniowiecze np. kolor tła - symbolika kolorów, mowa kwiatów, symbolika poszczególnych elementów pochodzących ze świata zwierzęcego, symbole przejęte z antyku (np. jednorożec, syreny, satyr, smok itp.) o tematyce zarówno świeckiej, jak i kościelnej , o inicjałach i ich rodzajach (np. inicjały figuralne);
  
• Uczeń czyta ostatni fragm. z powieści opisujący wygląd malowanej miniatury. Oprowadzający może w tym czasie pokazać wybrany obraz Hieronima Bosha , wykorzystujący fantastyczne postacie, o których jest również mowa w Imieniu Róży;
  
• Na zakończenie nauczyciel prezentuje jako ciekawostkę reprodukcję z Księgi henrykowskiej, zawierające pierwsze zdanie napisane w języku polskim; może również przedstawić tabelkę ilustrującą zabytki języka polskiego, w kilku słowach może również wspomnieć co to są inkunabuły;
  
• Zamykając wystawę opowiada gdzie w Polsce, w których bibliotekach przechowywane są najcenniejsze zbiory iluminowanych rękopisów, dlaczego przechowywane są w specjalistycznych warunkach , dlaczego posiadają wartość muzealną;
  
• Uczniowie oglądają zebrane materiały (kolorowe ksero miniatur, inicjałów, iluminowanych stron z pergaminowych kodeksów);
  
• Podczas prelekcji jako podkład muzyczny można wykorzystać chorał gregoriański.
  

Partner serwisu: