Autorka witryny:
Magdalena Stempska

Konsultacja materiałów: Małgorzata Borcz,
Elżbieta Wiśniewska

PUBLIKACJE 2003

<<< powrót do listy publikacji

Osobliwości książkowe biblioteki szkolnej Zespołu Szkół Mechanicznych Elektrycznych i Elektronicznych w Toruniu.

W trakcie sporządzania komputerowej bazy danych zbiorów naszej biblioteki wyselekcjonowano książki wydane przed 1939 rokiem. Zostały one opatrzone sygnaturą określoną terminem: "Wydanie przedwojenne" i umieszczone na osobnych półkach w czytelni.

Spośród nich wybrane zostały trzy książki różniące się od pozostałych, które zostaną przedstawione w niniejszym opracowaniu. Cechą najbardziej wyróżniającą je spośród pozostałych wydań z tego okresu jest ich szata zewnętrzna i format.
Jedną z trzech książek, które chciałabym tu przedstawić jest Album Grottgera - Wieczory zimowe. Z danych na karcie tytułowej wynika, że miejscem wydania książki jest Wiedeń, a wydawcą Franciszek Bondy określany tu jako "nakładca". Książka ma wymiary 50 x 35 cm. W sztywnych okładkach oprawionych w płótno koloru bordo, umieszczone zostały luźne karty z reprodukcjami obrazów Artura Grottgera. Tylna okładka posiada zagięte do środka skrzydełka zabezpieczające karty przed wypadaniem. Okładka zewnętrzna jest bogato zdobiona. W centralnym punkcie umieszczono stylizowanie przedstawioną srebrnym kolorem pracownię malarską. Wokół znajdują się tłoczone i wypełnione ciemną farbą ornamenty typu arabeska. Tylną okładkę pokrywa jednobarwne płótno z wytłoczonym po brzegach ornamentem - arabeską. Na samym dole znajduje się wytłoczony napis: "Karol Scheibe przedtem F. Gogl. Wiedeń".
Na odwrocie karty tytułowej znajduje się spis treści tj. tytuły 30 zamieszczonych tu reprodukcji. W naszym egzemplarzu nie zachowały się wszystkie. Brakuje czterech spośród wymienionych. Są to: "Córka Popiela", "Ecce Homo", "Matka Bolesna" i "Obrona". Wstęp dotyczący zamieszczonych tu reprodukcji dzieł Grottgera jak też samego autora napisał Alfred Szczepański. Na końcu tekstu tego wstępu jest zamieszczona data "Wiedeń, 1892". Trudno jednoznacznie stwierdzić czy w tym roku książka ta została wydana. Nigdzie też w tym egzemplarzu nie umieszczono informacji o roku jej wydania. O książce tej autor wstępu napisał, że "Wieczory zimowe", obrazy niegdyś po większej części rysowane z intencją ofiarowania narzeczonej wprowadzają nas niejako do wewnętrznej, duchowej pracowni artysty. W naszym egzemplarzu zachowało się 26 reprodukcji obrazów Artura Grottgera i są to:

Portret własny Artura Grottgera
Portret malarza Tepy
Głowa starca
Pod figurą
Cygan
Ślepy grajek
Zygmunt August i Barbara
Laguny weneckie
Pielgrzym
Kolenda(!)
Przed grobowcem Kościuszki
Pod murami więzienia
Bajki
Na chórze
Przygody wojenne
Kometa - motyw wykończony w serii Wojna
Ogród Saski - rok 1861
Podczas bitwy
Pościg wśród walki
Na bagnety
Po walce
W drodze do Syberii
Pochód na Syberyę(!)
Ciosanie krzyża
W Syberyi(!)
W minach - motyw tego obrazu odnajdujemy w Lituanii

Nadszedł czas, aby w tym miejscu zamieścić krótki rys biograficzny samego mistrza. Artur Grottger urodził się w 1837 roku w Ottynowicach na Podolu, zmarł w 1867 r. w Amelie - les - Bain we Francji. Grafik i malarz, autor kilku cyklów rysunkowych kredkowych jak: Warszawa I i II, poświęconych stolicy z okresu przed powstaniem styczniowym, Polonia i Lituania ukazujących sceny z powstania i wreszcie cyklu Wojna, powstałego w latach 1866-1867. Styl Grottgera oparty na spóźnionych tradycjach neoklasycyzmu nie wnosił większych wartości do rozwoju sztuki polskiej, ale jego rysunki posiadały ogromną siłę oddziaływania i zdobyły sobie popularność głównie dlatego, że artysta przedstawiał aktualne, tragiczne wydarzenia z życia narodu.
Sztuka Grottgera wymaga od widza zaangażowania patriotycznego i odczucia nastrojów klęski narodowej 1863 roku. Utalentowany artysta żył na emigracji w nędzy i zmarł zbyt młodo, by mógł rozwinąć swoje zdolności twórcze. Grafiki Grottgera posiadają wszystkie większe muzea w Polsce. (Notatka biograficzna oprac. na podst.: Trzeciak P., 250 razy o sztuce polskiej, Warszawa, NK, 1967,s. 80).

Kolejna z prezentowanych książek to: Kazanie Skargi, w której zamieszczone zostały reprodukcje obrazu Jana Matejki (w całości jak i wybrane fragmenty). Tekst napisał Tadeusz Jaroszyński.
Książka została wydana w Warszawie w 1913 roku przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem(!). Książka o wymiarach 50 x 38 cm licząca 16 stron, obłożona jest w tekturowe okładki. Na okładce zewnętrznej, w centralnym punkcie umieszczono tytuł: Jan Matejko Kazanie Skargi, a wokół okładkę zdobią florystyczne elementy w oliwkowym kolorze na szarym tle. Tylna okładka jest w jednobarwnym szarym kolorze.
Ze wstępu dowiadujemy się, że to co artysta przedstawił na obrazie nie jest żadnym z ośmiu kazań sejmowych Skargi. Kaznodzieja głosił je bowiem w czasie sejmu warszawskiego w roku 1577 w kościele św. Jana w Warszawie, a scena namalowana przez Matejkę ma za tło architekturę kaplicy św. Stanisława w katedrze krakowskiej.
Kazanie Skargi to - jak pisze T. Jaroszyński - niewątpliwie najdoskonalszy obraz Jana Matejki. Został wystawiony w Salonie Paryskim w roku 1864 i zdobył wielki medal złoty, co zwróciło powszechną uwagę na osobę autora, a jednocześnie na całą naszą twórczość w zakresie sztuk plastycznych. Książka dotycząca omawianego obrazu J. Matejki, jak już zostało wspomniane wcześniej, zawiera oprócz reprodukcji całego obrazu Kazania Skargi także wybrane i powiększone fragmenty oszczególnych postaci z obrazu. Są to:

Skarga
Radziwiłł-Zebrzydowski-Stadnicki
Anna Jagiellonka i Halszka Ostrogska
Zygmunt III
Jan Zamoyski.

Trzecią i zarazem ostatnią z przedstawianych tu książek są: Dzieje cywilizacyji(!) w Polsce: obrazy i tekst Jana Matejki z przedmową Władysława Wankiego. Została wydana przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem(!),w 1911 roku, w Warszawie.
Książka o wymiarach 48 x 37 cm oprawiona jest w płótno ,w kolorze grafitowym, a na zewnętrznej okładce, w jej lewym górnym rogu umieszczony został portret Matejki. W środku tekstu znajdujemy drugą kartę tytułową z następującymi danymi: Dzieje cywilizacyi(!) w Polsce. Obrazy i tekst Jana Matejki. Wstęp Władysława Wankiego. Zakończenie Ernesta Łunińskiego. Zeszyt drugi, Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem(!), 1912. Na końcu tekstu zamieszczony jest Spis osób z objaśnieniami Matejki do Dziejów cywilizacyi(!) w Polsce.
Autor wstępu zaznacza, że Matejko zawsze skąpy w słowach, w tym wypadku przerwał swe milczenie i do Dziejów... sam napisał komentarz. Książka liczy łącznie 41 nieliczbowanych stron i oprócz tekstu zawiera 12 reprodukcji obrazów Jana Matejki. (...) Cykl małych płócien Dzieje cywilizacyi(!) w Polsce podjęty był z myślą namalowania z nich w przyszłości wielkich obrazów.
Matejko chciał dać społeczeństwu plastyczny całokształt dziejów naszych. Wierzył, że nie można lepiej trafić do wyobraźni społeczeństwa, jak właśnie drogą malarskiego, niemal namacalnego przedstawienia tych zdarzeń, które stanowiły punkty zwrotne w naszej przeszłości...(ze wstępu). Spis reprodukcji tych płócien zamieszczonych w naszym woluminie przedstawia się następująco:

Zaprowadzenie chrześcijaństwa
Koronacja pierwszego króla
Przyjęcie Zydów
W Lęczycy pierwszy sejm - spisanie praw - ukrócenie rozbojów
Klęska Legnicka - odrodzenie
Powtórne zajęcie Rusi - bogactwo i oświata
Założenie Szkoły Głównej przeniesieniem do Krakowa ugruntowane
Chrzest Litwy
Wpływ Uniwersytetu na kraj w wieku XV - nowe prądy- hussytyzm i humanizm
Złoty wiek literatury w wieku XVI - reformacja - przewaga katolicyzmu
Potęga Rzeczypospolitej u zenitu - złota wolność - elekcja
Konstytucja 3 Maja - Sejm Czteroletni - Komisja Edukacyjna - rozbiór

Batory pod Pskowem, Kazanie Skargi, Chmielnicki, Wernyhora i Rejtan dopełniają niedopowiedzeń Dziejów...
A teraz kilka słów o autorze omawianych dzieł. Sam mistrz Matejko urodził się i zmarł w Krakowie (1838-1893). Jest najwybitniejszym przedstawicielem malarstwa historycznego. Dzieła Matejki cieszą się dużą popularnością do dziś. Jego olbrzymie rozmiarami obrazy, ukazujące ważne chwile w dziejach narodu, zaczęły powstawać po klęsce powstania 1863 roku. Kazanie Skargi ukończył w 1864 roku, gdy zdawało się, że Polska i polskość przestały definitywnie istnieć. Wizja przeszłości narodu ukazana przez Matejkę była zgodna z ówczesnymi potrzebami społecznymi i dlatego przyniosła artyście nieśmiertelną sławę. Oryginalne egzemplarze książek omawianych w tym opracowaniu można oglądać w czytelni biblioteki szkolnej.
Książka pięknie wydana zawsze będzie wzbudzać doznania estetyczne w sferze ducha, a w dobie Internetu kształtować właściwe postawy człowieka wobec niej. Należy zatem korzystać z każdej możliwości prezentowania takich książek młodzieży szkolnej. Na podkreślenie zasługuje fakt, że odkąd człowiek zaczął tworzyć pierwsze kodeksy, a jeszcze wcześniej tabliczki gliniane czy zwoje papirusowe, starał się udoskonalać i upiększać ich formę. Dowodem tego są zachowane egzemplarze, przechowywane w specjalnych magazynach bibliotecznych na całym świecie.

Opracowała: Barbara Jackowska
Zespół Szkół Mechanicznych Elektrycznych
i Elektronicznych w Toruniu

Partner serwisu: